Τὸ κέρδος... Κων. Μάστρακας

Φλαμανδικός πίνακας του 17ου αιώνα, αγνώστου ζωγράφου

Τῶν κολλυβιστῶν ἐξέχεε τὸ κέρμα

καὶ τὰς τραπέζας ἀνέστρεψε.

Ἰωάννης

Καινὴ Διαθήκη, Β 15.

Τὸ κέρδος εἶναι τὸ ἰσχυρότερο ταμποὺ τῆς Ἀνθρωπότητας ἀπὸ τῆς συστάσεώς της! Πάνω ἀπὸ ἐθνικότητες, γλῶσσες, θρησκεῖες, φυλές, χρώματα, πολιτεύματα, πολιτισμούς!.. Ἀκλόνητο, ἀταλάντευτο, ἀνέπαφο διήκει κάθε στιγμὴ τῆς ζωῆς μας, ὅποτε, ὅπου! Τὸ πιὸ σημαντικὸ εἶναι πὼς μὲ τοὺς αἰῶνες ἔγινε αὐτονόητο, σχεδὸν σὰν τὴν ἀναπνοή μας, ποὺ ἐνῶ κανεὶς δὲ ζῇ χωρὶς αὐτὴν οὔτε στιγμή, ποτέ, περίπου, δὲν τὴ σκέπτεται, οὔτε τὴν ἀναλύει. Ἀμέτρητες οἰκονομικὲς θεωρίες διατυπώθηκαν κι ἀντίστοιχα «συστήματα» ἐπεκράτησαν σὲ χρόνους καὶ σὲ τόπους, ἀλλ’ οὐδέποτε ὁ ἄνθρωπος ἔζησε χωρὶς κέρδος. Ἀκόμη καὶ μὲ τὸν χονδροκομμένο Κομμουνισμὸ τοῦ περασμένου Αἰώνα, τὸ κέρδος ἁπλᾶ ἄλλαξε ρότα κ’ ἔμοιαζε ν’ ἀφορᾶ μεγάλες κρατικὲς ὀντότητες κι ὄχι ἄτομα!

Πέραν τοῦ κίβδηλου τῆς «ἐπιτευχθείσης» πραγματικότητας, τὸ κέρδος οὐδέποτε ἀπεβίωσε. Ὅπως κ’ ἡ Θρησκεία! Θεοὶ πανίσχυροι λατρεύτηκαν ἐπὶ αἰῶνες, ἱερά τους ἀνηγέρθησαν καὶ δοξάστηκαν ἀλλὰ κάποια στιγμὴ ἀπέθαναν κ’ ἔσβησαν ἄδοξα. Ἡ Θρησκεία ὅμως ἐπέζησε, ἄλλαξε θεούς, ὕφος καὶ στύλ, τρόπους λατρείας, ἀλλὰ μεταλλαγεῖσα ἐπέζησε καθὼς καὶ τὸ ἱερατεῖο, δηλητηριῶδες πάντα καὶ φονικὰ ἐπικίνδυνο.

Ἔ, λοιπόν, ἀξίζει νὰ συνειδητοποιήσῃ κανεὶς ποιά εἶναι ἡ ὑφή του, ἡ ἰδιοσυστασία ἐκείνου ποὺ ὄχι μόνο μᾶς ἀκολουθεῖ σ’ ὅλη μας τὴ ζωή, ἀλλὰ τὴν προσδιορίζει καίρια, μεταβάλλοντας τὴν καθημερινή μας στάση καὶ πράξη, κατὰ τούς, ἀνεξέλεγκτους ἀπὸ μᾶς, πανανθρώπινους νόμους καὶ κανόνες του.

Τὸ κέρδος προϋποθέτει συναλλαγή. Δὲν μπορεῖ νὰ ἐκλάβῃ κανεὶς ὡς κέρδος τὸ φροῦτο ποὺ ἀπέκοπτε κ’ ἔτρωγε ὁ προϊστορικὸς ἄνθρωπος, τὸ ζῶο ποὺ παγίδευε πρὸς βρῶσιν, τὸ ψάρι, τὸ πουλί. Γιατὶ τότε θὰ εἶχε κέρδος ὄχι μόνο ἡ τίγρις ἀλλὰ κ’ ἕνα μαλάκιο ποὺ τρέφεται ἀπ’ τὸ διερχόμενο πλαγκτόν! Μόνον ὅταν καλλιέργησε καὶ παρήγαγε καρπούς, καὶ τοὺς ἀντάλλαξε, προέκυψε κέρδος, «διάφορο» δηλαδή! Τὸ ἴδιο συνέβη συνακόλουθα καὶ μ’ ἐργαλεῖα καὶ ὑπηρεσίες ἐπ’ ἀνταλλάγματι. Εἶναι δυσπρόσιτη ἡ διερεύνηση τῆς ἐμφάνισης τοῦ κέρδους, γιατὶ δὲν ὑπάρχουν γραπτὰ ἢ ἄλλα μνημεῖα τῶν πρώτων συναλλαγῶν καὶ μόνο ὑποθετικά, σχεδόν, συμπεράσματα μποροῦν νὰ ἐξαχθοῦν ἀπὸ προϊστορικὰ ἀρχαιολογικὰ εὑρήματα.

Ὁπωσδήποτε, συναλλάσσονται οἱ ἄνθρωποι κ’ ἐκ τῆς συναλλαγῆς αὐτῆς κερδίζουν. Ἀλλὰ τί ἀκριβῶς; Μά… τὴ ζωή τους!.. Εἶναι φανερὸ ὅτι ὁ καλλιεργῶν σιτάρι, ποὺ τοῦ περισσεύει, τὸ ἀνταλλάσσει μὲ λάδι ποὺ στερεῖται. Ἔτσι κερδίζουν καὶ οἱ δύο συναλλασσόμενοι: λάδι ὁ ἕνας, σιτάρι ὁ ἄλλος. Κι ἀσφαλῶς καμμιὰ συναλλαγὴ δὲν θὰ πραγματοποιεῖτο ἂν δὲν ὑπῆρχε ἀμφίδρομο κέρδος. Τὸ ὁποῖο κ’ ἐξωθεῖ πρὸς αὐτή, γιὰ νὰ καλυφθῇ ἡ ἐπιβιωτικὴ ἀνάγκη τῶν ἀνθρώπων.

Μὲ τὴν αὔξηση τῶν ἀνταλλαγῶν καὶ πρὸς διευκόλυνσή τους, προέκυψε ἡ διαμεσολάβηση τοῦ χρήματος. Δηλαδή, μιᾶς ἀναγωγῆς σὲ μονάδα γενικῆς ἀξίας, ποὺ ταυτόχρονα ἰσοπέδωνε καὶ μυστικοποιοῦσε κάθε ἀνταλλαγή. Ὁ πωλῶν πλέον σιτάρι μποροῦσε ἀντὶ λαδιοῦ ν’ ἀγοράσῃ ἐργαλεῖα ἢ θηράματα ἢ ὑπηρεσίες χωρὶς νὰ τὸ γνωρίζῃ ἢ νὰ ἐνδιαφέρεται νὰ τὸ μάθῃ ὁ ἀγοράζων! Ἢ καὶ ν’ ἀγοράσῃ ἀργότερα κι ὄχι ἄμεσα. Τότε ἡ, γιὰ τὴν ἐπιβίωση, ἱκανοποίηση ἀποδεσμεύτηκε ἀπ’ τὴν ἀμεσότητά της καὶ τὸ κέρδος δὲν ἦταν πλέον αὐτόχρημα ἀντιληπτὸ κι ἀπὸ τὰ δύο μέρη, ὄχι μόνο κατὰ τὴν ποιότητά του ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν ποσότητα. Κι ἄρχισε ἡ συσσώρευση. Κ’ ἡ μεταλλαγὴ τοῦ κέρδους ἀπὸ ἐπιβιωτικοῦ σ’ ἐπικαλυπτικοῦ ἄλλων ἀναγκῶν δυσδιάκριτων ἢ ἀπόκρυφων. Ἐκεῖ χάθηκε ὁ αὐτόματος ρυθμιστικὸς ἔλεγχος τῶν πραγμάτων Σὰν τὸ φτερωμένο μυρμήγκι,  τὸ κέρδος κατεκάλυψε σύμπασα τὴν Οἰκουμένη κ’ ἔκτοτε δρᾷ καθημερινὰ κι ἀνέλεγκτα ὁπουδήποτε. Χωρὶς κανεὶς νὰ δύναται ν’ ἀπαλλαγῇ, ἀφοῦ ἐξακολουθεῖ νὰ ζῇ, νάχῃ δηλαδὴ ἀνάγκες. Καὶ κατέστη, ὡς ἐκ τούτου, ἡ πρώτη ἀνάγκη οἱουδήποτε ­ ἡ ἱκανοποίηση τῆς ὁποίας ἐπέφερε τὴν αὐτόματη πλήρωση πάσης ἄλλης!

Τὸ κέρδος ἐκμετρήθηκε μὲ τὸ χρῆμα καὶ συνδέθηκε ἄρρηκτα μαζί του! Ὅσο ἡ ζωὴ γινόταν πολυπλοκώτερη τόσο τὸ χρῆμα τὴν διευκόλυνε γινόμενο καὶ τὸ ἴδιο παγκυρίαρχο. Μελέτες ἔγιναν, θεωρίες ἀναπτύχθηκαν, νόμοι διετυπώθησαν, Ἐπιστήμη δημιουργήθηκε παράλληλα μὲ ἑταιρίες πάσης μορφῆς, τράπεζες κι ἄλλους διεθνεῖς οἰκονομικοὺς ὀργανισμοὺς ποὺ ἐπανδρώθηκαν μὲ εἰδικοὺς καὶ γνῶστες τῶν πραγμάτων.

Σήμερα τὸ ἐμπόριο καὶ κάθε εἴδους παραγωγὴ καταναλωτικοῦ προϊόντος αὐτονοήτως πρέπει νὰ εἶναι κερδοφόρα. Ἀλλὰ καὶ καθένας ἀτομικά, πρέπει, ζῶντας τὴ ζωή του (καὶ γιὰ νὰ τὴ ζήσῃ) νὰ κερδίζῃ. Οἱ ἐξουσίες πάλι ἀνέκαθεν φορολογοῦν τὸ κέρδος γιὰ νὰ ἐπιβιώνουν καὶ νὰ αὐτοβεβαιώνωνται, χρησιμοποιῶντας τὰ τελευταῖα, κοινοβουλευτικὰ χρόνια, ὡς αἰτιολογία, ὄχι τὴ δύναμη (κράτος) ἀλλὰ μιὰ δῆθεν ἀνταποδοτικότητα, καθημερινῆς μέριμνας καὶ ἐσωεξωτερικῆς, συχνὰ ψευδεπίγραφης, «ἀσφάλειας».

Ἐδῶ ὅμως ἐλλοχεύει ὁ κίνδυνος! Γιατὶ γεννᾶται τὸ ἐρώτημα: ποιος κερδίζει πόσο, πότε καὶ γιατί καὶ ποιος ἀντίστοιχα χάνει πόσα, πότε καὶ γιατί. Ἐπειδή, μαζὶ μὲ τὸ κέρδος, ἀνεπτύχθη καὶ ἡ ἔννοια τῆς ζημίας.

Ὅσο ὁ ἄνθρωπος εἶχε στοιχειώδη ἐποπτεία τῆς ἀνταλλαγῆς δὲν ἦταν εὔκολη ἡ ἐξαπάτησή του. Ὅταν ὅμως, μὲ τὸ χρῆμα καὶ τὴν πολυπλοκότητα, αὐτὴ ἔγινε σχεδὸν ἀδύνατη, τὰ πάντα κατέστησαν πιθανά. Δὲ χρειάζεται καμμιὰ βαθιὰ οἰκονομικὴ σκέψη ἢ γνώση γιὰ νὰ συνειδητοποιηθῇ ἡ ἀλήθεια. Ρίξτε μιὰ ματιὰ στὸ σαλόνι, τὴν κουζίνα, τὸ ψυγεῖο, τὸ μπάνιο σας! Ἀναλογισθῆτε, καθὼς τὸ βλέμμα σας περνοδιαβαίνει ἀπὸ ἀναλώσιμα καὶ μή, τι σᾶς κόστησε τὸ καθένα καὶ σκεφθεῖτε ἂν τὸ τίμημά του εἶναι δικαιολογημένο, εὔλογο! Προσέξτε: Δὲν ἐννοῶ ἂν εἶναι ἀκριβὸ ἢ φθηνό, ἀλλὰ εὔλογο! Τὸ signé μπλουζάκι σας παράγεται σ’ ἑκατομμύρια κομμάτια καὶ τὸ κόστος, ἀνὰ τεμάχιο, σχεδὸν μηδενίζεται. Ἡ τιμή του ὅμως παραμένει ἐκείνη, χωρὶς τὴν ὁποία δὲν θὰ τὸ ἀγοράζατε παμπλουτίζοντας τὴν πολυεθνικὴ ποὺ τὸ παράγει!..

Τὸ ἴδιο ἰσχύει γιὰ πλῆθος καθημερινῶν καὶ μή, καταναλωτικῶν προϊόντων. Ἀναρωτιέμαι ποιός προσδιορίζει τὸ ποσοστὸ κέρδους κι ἂν ἀπ’ τὴ σκέψη τοῦ ἀγοραστή, περνᾶ αὐτὸ τὸ διερώτημα! Θὰ πῆτε: Μά, κανεὶς δὲ μᾶς ὑποχρεώνει ν’ ἀγοράσουμε! Ἔχουμε Ἐλεύθερη Ἀγορά. Ὁ ἀνταγωνισμὸς ἐπιφέρει τὶς ἀναγκαῖες ἰσορροπίες στὶς τιμές. Δὲν εἶναι ἀνάγκη νὰ κουράζωμαι καὶ νὰ σκέπτωμαι αὐτορυθμιζόμενα πράγματα. Ἀλλὰ κι ἂν τὸ σκεφτῶ τι θὰ κερδίσω;..

Ἂν ξαφνικὰ βρισκόμαστε σὲ παρθένα ζούγκλα, ἔχοντας κιόλας κατάλυμμα μὲ σύγχρονες συνθῆκες, καὶ μᾶς λέγανε ὅτι ναί μὲν ὑπάρχουν σαρκοβόρα: λιοντάρια τίγρεις, ὕαινες, ἄλλα μικρότερα ἐπικίνδυνα ἄγρια ζῶα καὶ φίδια δηλητηριώδη, σκορπιοί καὶ παρόμοια, θὰ μᾶς παρηγοροῦσε ἆραγε ἡ ἔννοια τῆς ἐλεύθερης Φύσης ποὺ ξέρει νὰ διαφυλάττῃ τὴν οἰκολογικὴ ἰσορροπία αὐτορυθμιζόμενη; Καὶ τί θὰ κερδίζαμε ἂν καθόμαστε νὰ σκεφθοῦμε πῶς θὰ προφυλαχθοῦμε ἀπὸ τοὺς καθημερινοὺς αὐτοὺς κινδύνους; Μήπως ὄχι τὴ σωματική μας ἀκεραιότητα καὶ ὑγεία, τὴ ζωή μας τὴν ἴδια;!

Ὁ κλέφτης, ὁ διαρρήκτης, ὁ ληστής, δὲν εἶναι ὁ μόνος κίνδυνος. Ὁ ἔμπορος ναρκωτικῶν, ὅπλων, ἀνθρώπων δὲν εἶναι ἡ μόνη ἀπεχθής, ἐγκληματικὴ πλευρὰ τοῦ σήμερα. Ὁ νοθευτὴς τροφίμων, καυσίμων, ἐνδυμάτων, ὁ παραχαράκτης βιομηχανικῶν καὶ βιοτεχνικῶν προϊόντων, νομισμάτων καὶ ἄλλων δὲν εἶναι οἱ μόνοι ποὺ πρέπει νὰ ἐμποδιστοῦν, νὰ συλληφθοῦν. Ὅσο κι ἂν ἠχῇ περίεργα: ὁ κίνδυνος προέρχεται ἀπ’ τὸ ποσοστὸ τοῦ κέρδους τῶν παρεχομένων προϊόντων καὶ ὑπηρεσιῶν!.. Ποὺ δημιουργοῦν ἀνεξέλεγκτες αὐτόχρημα ἐγκληματικὲς συσσωρεύσεις πλούτου, ἀλλοιώνοντας καὶ διαφθείροντας τοὺς φορεῖς του, ποὺ δροῦν πλέον μὲ μιὰν ἀχαλίνωτη βουλιμικὴ ἀκράτεια στὴν ἀπολύτως ἀσύδοτη, ἐλεγχόμενη ἀπὸ τοὺς ἴδιους καὶ διόλου ἐλεύθερη Ἀγορά.

Ἀπὸ τὴν ἄλλη ἔχουμε τοὺς ἐργαζόμενους, αὐτοὺς ποὺ δουλεύουν καὶ τοὺς ἀνέργους! Ὅσοι δουλεύουν, δηλαδὴ ἔχουν συνείδηση δούλου ἀκριβῶς, μᾶς ...δουλεύουν κιόλας, «δικαιολογοῦντες» ἁπλῶς τὰ ὅσα κερδίζουν, ποὺ τοὺς τὰ τρῶνε ἐν συνεχείᾳ οἱ προηγούμενοι. Οἱ ἄνεργοι συχνὰ ἐπιζητοῦν δουλειά ­δουλεία κι ὄχι ἐργασία. Ποὺ εἶναι πολὺ σοβαρὴ ὑπόθεση. Γιατὶ ἔχῃ μὲν οὐσιαστικὸ κέρδος μὴ ἀποτιμητό, κι ἁπλᾶ χρηματικὴ ἀμοιβή!

Ἐργασία εἶναι ἡ δημιουργία. Καὶ ἔχει τὴν ἄμεση αὐταμοιβή της. Κανένα ὅμως, οἰκονομικὰ μετρήσιμο κέρδος. Τὰ ἔργα τέχνης πωλοῦνται πανάκριβα ἀπὸ διεθνεῖς οἴκους δημοπρασιῶν. Ἔχουν ὅμως, παραταῦτα, πάντα ἀνεκτίμητη ἀξία. Καὶ αὐτὸ εἶναι εὔκολα κατανοητὸ ἀπ’ τὸν καθένα.

Πῶς ὅμως θὰ μποροῦσε ἕνας καθημερινὸς ἄνθρωπος, ἕνας Δικαστής, Δικηγόρος ἔστω, ἐντεταγμένος σ’ ἕνα τεθειμένο σύστημα Δικαίου, ἕνας ἐκπαιδευτικός, ὑποχρεωμένος ν’ ἀκολουθήσῃ τὸ ἀναλυτικὸ πρόγραμμα, ἕνας γιατρός, ὑπηρετῶν σὲ νοσοκομεῖο ὁπωσδήποτε εὐρυτέρου Συστήματος Ὑγείας, ἕνας ὑπάλληλος τέλος τράπεζας, δημοσίου, ἰδιωτικῆς ἑταιρίας, ἕνας λογιστὴς ἢ φοροτεχνικός, ὑποχρεωμένος νὰ προσδιορίζῃ καθημερινά ἀριθμούς, κέρδη, ζημίες, ἀποσβέσεις καὶ πλῆθος ἄλλων πληκτικῶν πραγμάτων, μιᾶς φορτωμένης, ἄχαρης κι ἄδικης καθημερινότητας; Καὶ πῶς θὰ προσδιορίζονταν δίκαια τὸ κέρδος αὐτῶν ἀλλὰ καὶ παντὸς ἀγρότη, ἐμπόρου, βιομηχάνου;..

Δύσκολα πράγματα. Ἀκατόρθωτα. Ἀνεδαφικά! Κ’ ἴσως τὰ περισσότερα ὄχι στὸ χέρι μας. Ἐμεῖς συμμετέχουμε στὸν κόσμο­δὲν τὸν δημιουργήσαμε κ’ ἡ μεταβολὴ ποὺ δύναται νὰ ἐπιφέρῃ ἡ συμμετοχή μας εἶναι ἀπειροελάχιστη: κυριολεκτικὰ σταγὼν ἐν τῷ ὠκεανῷ. Κι ὅμως. Πανεύκολη εἶναι ἡ εἰλικρινὴς δημιουργική μας διάθεση. Ἡ ὁποία δὲν ἀποτελεῖ βέβαια ἀποκλειστικότητα τῶν καλλιτεχνῶν ἀλλὰ παντὸς ἀνθρώπου.

Ὅπως ὅλοι μας μποροῦμε νὰ σιγοσφυρίζουμε ἕνα τραγούδι, ἔτσι μποροῦμε μὲ κέφι καὶ διάθεση νὰ δοῦμε τὴν ὅποια ἐργασία μας. Συμμετέχοντες σ’ αὐτὴ μὲ τὴν ψυχή μας καὶ διάθεση θετικὴ κ’ εἰλικρινή, ὄχι σερνάμενη. Μὲ σαφῆ τὴ συνειδητὴ συμμετοχὴ στὸν τελικὸ στόχο της Τὴν ἀπονομὴ οὐσιαστικῆς δικαιοσύνης πέρα καὶ πάνω ἀπ’ ὁποιοδήποτε πλαίσιο ἢ σύστημα, τὴν ἀνάδειξη καὶ ὑπεράσπιση τοῦ ὅποιου δικαίου τοῦ ἐντολέα, τὴν ἀληθινὴ ἐκπαίδευση τοῦ μαθητή, τὴν ἐπιβοήθηση τῆς ὑγείας τοῦ ἀσθενοῦς, τὴν ἐξυπηρέτηση τοῦ καταθέτη καὶ δανειολήπτη, χωρὶς παγιδεύσεις καὶ τὴ στήριξη τῆς κοινωνικῆς λειτουργίας τῆς τράπεζας, τὴ συμπαράσταση στὸν πολίτη καὶ τὴν ὑπεράσπιση τῆς σοβαρότητας τοῦ δημοσίου, τῆς ἐμπορικῆς ἐπιχείρησης, τὴν ἀπεμπλοκή, διέξοδο καὶ διευκόλυνση τῆς παραγωγικῆς της διαδικασίας.

Τὸ οὐσιαστικὸ κέρδος εἰσπράττεται ἀμέσως κι αὐτόματα ἀπ’ τὸν ὄντως δημιουργικὰ ἐργαζόμενο. Ὅπως εἰσπράττεται ἀπ’ τὸ παιδὶ ἡ χαρὰ τοῦ παιγνιδιοῦ του, ὅσο κοπιαστικό του κι ἂν εἶναι. Ἡ χρηματικὴ ἀμοιβή, ἀναγκαία γιὰ τὴν ἐπιβίωση, μένει ἀπολύτως ἀσύνδετη μὲ τὴ δημιουργικὴ ἐργασία. Ποὺ εἶναι πάντα, ὡς τοιαύτη, οἰκονομικὰ ἀνεκτίμητη, οὖσα καθαρὴ δημιουργία. Τὴν ὁποία κανείς, ὅσο πλούσιος, δὲν δύναται μὲ τίποτε ν’ ἀμείψῃ ποτέ. Αὐτὸ εἶναι καὶ τὸ ἀνεκτίμητο ὄντως κέρδος τοῦ ἀνθρώπου. Ποὺ ἀκριβῶς δὲν δίδεται ποτὲ ἀπὸ κανένα, οὔτε δύναται ν’ ἀφαιρεθῇ. Μόνο νὰ κερδηθῇ μπορεῖ ἐκ τῆς οὐσίας τῆς ἐργασίας, σὰν τὴ δημιουργία, ἰδιότητα θεϊκὴ καὶ δυνατότητα ἀνθρώπινη.

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΜΑΡΚΟΥ ΜΑΣΤΡΑΚΑΣ

περ. Διορθώσεις ΜΗΝΙΑΙΟ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ