Κ. ΣΟΦΙΑΝΟΣ

Όθων Περιβολαράκης

   Ἡ γεωμορφολογία τῆς Ἑλληνικῆς Ποίησης 

   Ἂν παραστήσουμε μὲ τρόπο γεωγραφικὸ τὴν ἑλληνόφωνη ποίηση ἀπὸ τὶς ἀπαρχές της (πρὶν 4.000 χρόνια περίπου) μέχρι σήμερα, ἡ ποίηση ποὺ γράφεται στὰ Ἑλληνικὰ τὰ τελευταῖα πενῆντα χρόνια μπορεῖ νὰ παρασταθῇ μ’ ἕνα μικρὸ σύνολο διάσπαρτων βουνῶν, χαμηλοῦ καὶ μέσου ὕψους (Ἀναγνωστάκης, Σαχτούρης, Καροῦζος, Καρέλη, Λειβαδίτης, Μόντης, Δημουλᾶ) μᾶλλον ἄγνωστων στόν, μέσης ποιητικῆς παιδείας, ξένο περιηγητή, καὶ πολλῶν, ταπεινῶν, ἀνώνυμων λόφων καὶ γήλοφων ποὺ δὲν παρουσιάζει σημαντικὲς ὑψομετρικὲς διαφορές.

   Ἡ βλάστηση (οἱ ποιητικοὶ τρόποι δηλαδή, τὸ δούλεμα τοῦ στίχου) τόσο τῶν βουνῶν, ὅσο καὶ τῶν λόφων, εἶναι φερμένη ἀπ’ τὴ Δύση, τὰ τελευταῖα ὀγδόντα μὲ ἑκατό, περίπου, χρόνια καὶ ἀποτελεῖται ἀπὸ ποικίλα εἴδη ἀνακατωμένα (ρομαντισμός, συμβολισμός, «νέο-ρομαντισμός», μοντερνισμός, «μεταμοντερνισμός», σοσιαλιστικὸς ρεαλισμός, ὑπαρξισμός, μπιτνισμός).

    Ἄν, τώρα, γυρίσουμε τὴν πλάτη στὰ χαμηλὰ βουνὰ καὶ στοὺς ταπεινοὺς λόφους καὶ κοιτάξουμε τὸ τοπίο, θὰ διακρίνουμε, σ’ ἀπόσταση κυμαινόμενη ἀπὸ τὰ πενῆντα ἕως τὰ ἑκατὸν πενῆντα χρόνια, μεγαλύτερα σὲ ὄγκο βουνά, μὲ σαφῶς ὑψηλότερες κορυφὲς (Σολωμός, Κάλβος, Παλαμᾶς, Σικελιανός, Βάρναλης, Καρυωτάκης, Ρίτσος, Ἐγγονόπουλος, Ἐμπειρῖκος, Βρεττάκος, Παπατζώνης) μεταξὺ τῶν ὁποίων καὶ ὁρισμένες ἀναγνωρίσιμες ἀπὸ τὸν μέσης ποιητικῆς παιδείας ξένο περιηγητή, ὅπως, λχ. οἱ κορυφὲς Καβάφης, Καζαντζάκης καὶ Σεφέρης. Ἡ βλάστηση παραμένει λίγο-πολὺ ἡ ἴδια, μ’ ἐξαίρεση τὴν περίπτωση Καβάφη, ὅπου εἶναι ἰδιάζουσα – ἐνδημική, ἐπιμελῶς καλλιεργημένη ἀπὸ παραφυάδες τῆς ἑλληνιστικῆς κυρίως περιόδου, μὲ ἔντονα ὅμως τὰ χρώματα παρακμῆς τοῦ ἀστικοῦ εὐρωπαϊκοῦ πολιτισμοῦ καὶ σαφεῖς τὶς ἀναλογίες μὲ εἴδη καλλιεργούμενα ἀπ’ τὸν Πάουντ καὶ τὸν Ἔλιοτ.

    Κοιτώντας ἀκόμη πιὸ πίσω, σ’ ἀπόσταση ποὺ κυμαίνεται ἀπὸ τὰ διακόσια μέχρι τὰ πεντακόσια χρόνια, ἐκτείνεται ὁ πολὺ γνωστὸς στοὺς ξένους περιηγητὲς τοῦ 18ου καὶ 19ου αἰῶνα, ὀρεινὸς ὄγκος τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν, μὲ πολὺ ὑψηλές, κατὰ τόπους, κορυφὲς καὶ μὲ βλάστηση, τὸ πλεῖστον, ἐνδημική. Ἐκτὸς ἀπ’ τὸν ὀρεινὸ ὄγκο τῶν δημοτικῶν τραγουδιῶν ἀπαντοῦν καὶ οἱ ὑψηλές, ἐπίσης, κορυφὲς τῆς Κυπριακῆς καὶ Κρητικῆς ποίησης, μὲ σημαντικότερές τους τοὺς κρητικοὺς Κορνάρο καὶ Χορτάτζη καὶ μὲ βλάστηση φερμένη ἀπὸ τοὺς βασιλικοὺς κήπους τῶν δυτικῶν ἱπποτικῶν ρομάντζων.

   Στὴν ἴδια ἀπόσταση κι ἀκόμα πιὸ πίσω, σὲ μιὰ ἔκταση χιλίων χρόνων, ἁπλώνονται οἱ πληκτικές (;) πεδιάδες τῆς λογίας βυζαντινῆς ποίησης διακοπτόμενες, τόπους-τόπους, ἀπὸ χαμηλὰ βουνά, λόφους καὶ λοφίσκους κοσμικῆς, ἐργαστηριακῆς, ἢ λαϊκότροπης στιχουργίας (Πισίδης, Σπανέας, Γλυκᾶς, Φτωχοπρόδρομος, Ἀκομινᾶτος) κι ἀπ’ τίς, χαμηλοῦ καὶ μέσου ὕψους, ὁροσειρὲς τῆς ἐκκλησιαστικῆς ποίησης μὲ ὑψηλότερες κορυφὲς τὸν Ρωμανὸ τὸν Μελῳδό, τὸν ἅγιο Ἰωάννη τὸν Δαμασκηνό, τὴν Κασσιανὴ καὶ τὸν Συμεὼν τὸν Μυστικό, ποὺ πρῶτος χρησιμοποίησε δεκαπεντασύλλαβο. Στὶς πεδιάδες καὶ τὶς λίγες κορυφὲς ἡ βλάστηση ἀποτελεῖται κυρίως ἀπὸ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ εἴδη καλλιεργούμενα σ’ ἐπὶ τούτου φιλολογικὰ θερμοκήπια.

    Πέρ’ ἀπ’ τὶς πεδιάδες τῆς βυζαντινῆς ποίησης ἀρχίζουν οἱ ὀροσειρὲς τῆς ἑλληνιστικῆς ἐποχῆς, βουνὰ μέσου καὶ μεγάλου ὕψους μὲ ὀνομαστές, ὁμαλές, ἤπιες κορυφές, οἱ πιὸ γνωστὲς ἀπὸ τὶς ὁποῖες εἶναι ὁ Μένανδρος, ὁ Καλλίμαχος, ὁ Θεόκριτος κι ὁ Ἀπολλώνιος ὁ Ρόδιος, κατάφυτες ἀπὸ χαμηλή, εἰδυλλιακή, ἐνδημικὴ βλάστηση.

    Στὸ βάθος τοῦ χρόνου, ὁρατὸς ἀπ’ ὅλα τὰ σημεῖα τοῦ ὁρίζοντα κι ἀπ’ ὅλους τοὺς τόπους, διακρίνεται ὁ ἐπιβλητικὸς ὄγκος τῶν Ἰμαλαΐων τῆς Δυτικῆς ποίησης. Κορυφὲς πανύψηλες, πανάρχαιες καὶ πασίγνωστες. Ὀνόματα θρυλικὰ καὶ ἀπαράγραπτα: Ὅμηρος, Ἡσίοδος, Ἀρχίλοχος, Σαπφώ, Πίνδαρος, Αἰσχύλος, Σοφοκλῆς, Εὐριπίδης, Ἀριστοφάνης κι ἀπὸ κοντά, πολλὲς ἄλλες, συγκριτικὰ χαμηλότερες ἀλλ’ ὁπωσδήποτε πολὺ ὑψηλὲς κορυφές. Ἡ βλάστηση ἐδῶ εἶναι τόσο παλαιά, ὥστε νὰ θεωρῆται ἀπὸ αἰώνων ἰδιάζουσα τοῦ τόπου κ’ ἐνδημική.
Κώστας Σοφιανός

http://www.diorthoseis.eu/