Προπαγάνδα...Γεώργιος Κ. Γεωργαλάς

Γιάννης Γαΐτης

Προπαγάνδα και Μαζάνθρωπος : «Ο συνειδητός και ευφυής χειρισμός των οργανωμένων συνηθειών και των απόψεων σχετικά με τις μάζες είναι ένα σημαντικό στοιχείο στη δημοκρατική κοινωνία. Εκείνοι που χειρίζονται αυτόν τον απαρατήρητο μηχανισμό της κοινωνίας αποτελούν μια αόρατη κυβέρνηση που αποτελεί την πραγματική δύναμη που κυβερνά ολόκληρη τη χώρα.»

 «Κυβερνόμαστε, τα μυαλά μας είναι φορμαρισμένα, οι προτιμήσεις είναι ήδη διαμορφωμένες, οι ιδέες μας είναι προτεινόμενες, κατά ένα μεγάλο μέρος από τα άτομα δεν έχουμε ακούσει ποτέ για αυτά. Αυτό είναι ένα λογικό αποτέλεσμα του τρόπου με τον οποίο η δημοκρατική κοινωνία μας οργανώνεται. Οι τεράστιοι αριθμοί των ανθρώπινων όντων πρέπει να συνεργαστούν κατά αυτόν τον τρόπο εάν πρόκειται να ζήσουν μαζί ως ομαλά λειτουργούσα κοινωνία. Οι αόρατοι κυβερνήτες μας είναι, σε πολλές περιπτώσεις, απληροφόρητοι της ταυτότητας των συντροφικών μελών τους στο εσωτερικό γραφείο.»

 «Η οργάνωση της δημοκρατίας είναι τέτοια, ώστε τα μυαλά των πολιτών να μπαίνουν σε καλούπια»

 «Η καλή διακυβέρνηση μπορεί να πουληθεί προς μια κοινωνία, ακριβώς όπως και κάθε άλλο αγαθό»

 «Ο μέσος πολίτης είναι ο πιο ευαίσθητος αισθητήρας που υπάρχει επί της γης. Ο ίδιος του ο νους είναι το μεγαλύτερο φράγμα ανάμεσα σ’ αυτόν και την πραγματικότητα. Μέσα στο μυαλό του υπάρχουν στεγανά διαμερίσματα, αδιαπέραστα από τη λογική. Η τάση του για απόλυτες απόψεις είναι το εμπόδιο που τον κάνει να μην λειτουργεί με βάση τη σκέψη και την εμπειρία του, αλλά μόνο με μαζικές αντιδράσεις».

Aπό τα βιβλία του Edward Louis Bernays «Προπαγάνδα», «Κατασκευάζοντας τη Συναίνεση», «Αποκρυσταλλώνοντας την Κοινή Γνώμη»

Προπαγάνδα είναι οποιαδήποτε μορφή επικοινωνίας αποσκοπεί στο να επηρεάσει την στάση μιας κοινότητας ή ενός ατόμου απέναντι σε ένα ζήτημα.

Τόσο απλό. !!! Γιατί όμως την έχεις συνδυάσει με την πολιτική και το ψέμα; Διότι η χρήση της είναι ΦΑΙΝΟΜΕΝΙΚΑ η κορωνίδα της πολιτικής (πρέπει να επηρεάσεις μαζάνθρωπους, τουλάχιστον για να σε ψηφίσουν) και διότι το “ψέμα”, η “ανακρίβεια” και ο “φτηνός εντυπωσιασμός” είναι μέσα στα εργαλεία της προπαγάνδας.

Βλέπεις, ξέρεις και εσύ τα εργαλεία της προπαγάνδας μόνο που τα έχεις προσέξει και τα έχεις προσάψει στο στρατόπεδο με τους “αντιφρονούντες” και ουδέποτε σε αυτούς που θεωρείς πως ανήκουν στην παρεούλα σου. Σου είναι δύσκολο να σκεφτείς πως προπαγανδίζεις συνεχώς και αδιαλείπτως, ανεξαρτήτως θέματος ή επιπέδου.

Επίσης η προπαγάνδα, είναι ο κύριος τρόπος προβολής της διαφήμισης. Για την ακρίβεια, η διαφήμιση μπορεί και να οριστεί ως προπαγάνδα υπέρ κάποιου συγκεκριμένου προϊόντος. Η λέξη προπαγάνδα αφορά κυρίως πολιτικούς ή εθνικιστικούς σκοπούς και την προώθηση αντιστοίχων ιδεών. Η προπαγάνδα σχετίζεται επίσης με εκστρατείες πληροφόρησης από μέρους των

κυβερνήσεων, οι οποίες στοχεύουν στην προώθηση ή στην αποθάρρυνση συγκεκριμένων πρακτικών (βλέπε χρήση ζωνών ασφαλείας, κάπνισμα, κλπ). Ακόμη και σε αυτές τις περιπτώσεις, ο χαρακτήρας της προπαγάνδας παραμένει πολιτικός. Η προπαγάνδα μπορεί να λαμβάνει χώρα με φυλλάδια, αφίσες, μέσω τηλεοπτικών και ραδιοφωνικών εκπομπών ή και άλλων μέσων.

 Εντός στενότερων σημειολογικών πλαισίων, ως προπαγάνδα εννοείται ένα σύνολο πληροφοριών οι οποίες είναι επίτηδες παροδηγητικές ή ψευδείς, προκειμένου να υποστηρίξουν πολιτικές σκοπιμότητες ή να προστατεύσουν τα συμφέροντα αυτών που κατέχουν την εξουσία.

 Ο προπαγανδιστής επιδιώκει να μεταλλάξει τον τρόπο με τον οποίο το ευρύ κοινό αντιλαμβάνεται ένα ζήτημα ή μία ορισμένη κατάσταση, ώστε οι αντιδράσεις και οι προσδοκίες του να εξυπηρετούν πλέον τα συμφέροντα της οντότητας που αντιπροσωπεύει ο προπαγανδιστής. Ως τέτοια, η προπαγάνδα συνάδει με την λογοκρισία, η οποία επιτυγχάνει τον ίδιο στόχο με την διαφορά ότι δεν επιδιώκει να γεμίσει την διάνοια του κοινού με «εγκεκριμένες» πληροφορίες, αλλά εμποδίζει την μετάδοση αντιμαχόμενων ιδεολογιών. Αυτό που ξεχωρίζει την προπαγάνδα από άλλες μορφές συνηγορίας είναι ότι ο προπαγανδιστής είναι πρόθυμος να αλλάξει την άποψη του κοινού μέσω σύγχυσης και εξαπάτησης και όχι μέσω πειθούς και κατανόησης. Επιπλέον, οι ηγέτες κάποιας οργάνωσης μπορεί να γνωρίζουν ότι οι πληροφορίες είναι μονόπλευρες ή αναληθείς αλλά αυτό ίσως δεν ισχύει για τα μέλη της οργάνωσης που συμμετέχουν στην διάδοση της προπαγάνδας.

Η προπαγάνδα επίσης υπάρχει “εν αγνοία σου” όταν προσπαθείς να πείσεις φίλους σου για μια άποψή σου (το ονομάζεις όμως “συζήτηση”) διότι όπως θα δεις παρακάτω χρησιμοποιείς πολλά από τα εργαλεία της.

Ιστορικά θα μπορούσαν να γραφτούν και έχουν γραφτεί τόμοι για την προπαγάνδα: Από αναφορές σε “δημαγωγία” και “δημαγωγούς” στον αρχαίο κόσμο μέχρι και εκπληκτικούς μάστορες του είδους. Τα σλόγκαν τύπου “Ναι στην ζωή, Όχι στα Ναρκωτικά” και “Για μια καλύτερη Ελλάδα“, οι στερεότυπες εκφράσεις του παρουσιαστή που ακούς στα MME,  τύπου “Πύρινη λαίλαπα” ή “Ειδεχθές έγκλημα” ακόμα και γνωμικά λαϊκής σοφίας έχουν και αυτά προπαγανδιστικό ρόλο.

 Πόσο αποτελεσματική είναι η προπαγάνδα; Τόσο αποτελεσματική ώστε να χρησιμοποιείται κατά κόρον στον πόλεμο, στην θρησκεία και στη πολιτική, τομείς που θέλουν, γρήγορα αποτελέσματα. Τόσο αποτελεσματική ώστε η επιτυχία της να μην εξαρτάται από την λογική ορθότητα της γνώμης που προσπαθείς να περάσεις, ορισμένες φορές όσο πιο τρελή τόσο καλύτερα

Δες απλά τι απόψεις κυκλοφορούν στον πλανήτη γη και βγάλε το συμπέρασμά σου. Δες πως βλέπεις εσύ τα άτομα που πρεσβεύουν την κόντρα αντίθετη ιδέα από αυτήν που ενστερνίζεσαι και δες μετά πως βλέπουν και αυτοί εσένα: και για τις δυο πλευρές είναι πασιφανές πως η αντίπαλη πλευρά έχει λάθος.

 Ο άνθρωπος είναι ικανός να πιστέψει ΟΤΙΔΗΠΟΤΕ αν του το θέσεις με έξυπνο τρόπο.

 Η αποτελεσματικότητα της προπαγάνδας έγκειται στο ότι απευθύνεται πολύ δυνατά, στο συναίσθημα. Μη φανταστείς δηλαδή πως ένας προπαγανδιστής χρειάζεται να έχει ατσάλινα επιχειρήματα και να σηκώνει το χέρι σε διδακτική στάση καθώς εξαπολύει ένα λογύδριο που δεν μπορείς να το “πιάσεις” από πουθενά διότι είναι αρτιότατο από άποψη λογικής – φιλοσοφίας. Αν απαιτεί ένα πράγμα η προπαγάνδα, αυτό είναι καλή γνώση ψυχολογίας και μόνον.

 Η Πυθαγόρεια φιλοσοφία παροτρύνει το μαθητή να ρίξει φως στο άδυτο, να φέρει όλα αυτά που έχουν συσσωρευτεί εκεί στην επιφάνεια και να τα αντιμετωπίσει για να υπάρξει αρμονία. Είναι πολύ εύκολο να πούμε «απεταξάμιν την προπαγάνδα» εάν, μένουμε ήρεμοι όταν μας βομβαρδίζουν με ειδήσεις, ψάχνουμε μόνοι μας αυτό που μας ενδιαφέρει και το σημαντικότερο δεν αποσπάμε την προσοχή μας από τα υπαρκτά προβλήματα, τις πραγματικές μας ανάγκες ως ανθρώπινο είδος και τις πρωταρχικές αξίες της ζωής μας. Στο χέρι μας είναι να μπορέσουμε να ζήσουμε ελεύθερα μακριά από το «Μάτριξ» που έχουν δημιουργήσει οι προπαγανδιστές.

 Ο Edward Louis Bernays, δίδαξε πρώτος πώς η σύνδεση των προϊόντων μαζικής παραγωγής με ασυνείδητες επιθυμίες, πείθει τον κόσμο να αγοράζει πράγματα που δεν χρειάζεται. Προέκυψε έτσι μια νέα πολιτική ιδέα για τον έλεγχο της μάζας η οποία υποστήριζε ότι όταν ικανοποιούνται οι ασυνείδητες επιθυμίες του κόσμου, τότε αυτός γίνεται «ευτυχισμένος» και πειθήνιος. Τότε ακριβώς ξεκίνησε η εποχή του καταναλωτισμού η οποία κυριαρχεί έως σήμερα στον δυτικό κυρίως κόσμο, επηρεάζοντας σταθερά τους φόβους και τις επιθυμίες. Τυπικά για τη διάδοση προπαγανδιστικών μηνυμάτων χρησιμοποιούνται ειδησεογραφικά πρακτορεία, κυβερνητικές δηλώσεις και αναφορές, ιστορικές αναθεωρήσεις, junk science, βιβλία, φυλλάδια, προπαγανδιστικές ταινίες, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση και αφίσες. Στην περίπτωση των ΜΜΕ, προπαγανδιστικά μηνύματα μπορούν να διαδοθούν μέσω ειδήσεων, ενημερωτικών αλλά και άλλων εκπομπών, καθώς και διαφημιστικών μηνυμάτων.

 Οι άνθρωποι ήθελαν πια να αποκτήσουν –ή έστω να κατασκευάσουν ή να δανειστούν – έναν εαυτό, ανεξάρτητο και διαφορετικό απ’ όλους τους άλλους -κι αυτή ακριβώς την εικόνα άρχισε να τους πουλάει η διαφήμιση. Η παλιότερη ιδέα, περί της αξίας του ατόμου, που είχε εισαχθεί με τον Διαφωτισμό, συμπληρώθηκε με τη νέα ιδέα πως το άτομο είναι οι επιθυμίες του, και πήρε την αξία θρησκείας στις σύγχρονες κοινωνίες. Χάρη στις μελετημένες εκστρατείες του Edward Louis Bernays, οι τεχνικές της διαφήμισης έγιναν το μαγικό ραβδί που κρατάει τον μαζάνθρωπο, μονίμως σε μια μαζική και μαγική αυταρέσκεια.

 Καθώς οι μαζάνθρωποι απέρριπταν την προπαγάνδα μετά τον πόλεμο, ο Edward Louis Bernays, επινόησε ένα πιο ελκυστικό όνομα για την κοινωνική εκδοχή της: «Δημόσιες Σχέσεις». Άρχισε να μελετά επισταμένα τα έργα του θείου του Sigmund Freud. Σύντομα ανακάλυψε ότι δεν χειραγωγεί η πληροφορία τα πλήθη, άποψη που επικρατούσε έως τότε, αλλά το ασυνείδητο.

«Ήδη συντρίβουμε τους τρόπους του σκέπτεσθαι, όσους απόμειναν από την προεπαναστατική εποχή» ΤΖ. ΟΡΓΟΥΕΛ

Aπό μία άποψη, ή Προπαγάνδα είναι σύγκρουσις, ανάμεσα σέ δύο βουλήσεις: στήν βούληση του π ρ ο π α γ α ν δ ι σ τ ο ύ και στήν βούληση τού κοινού. Ό προπαγανδιστής λοιπόν, πρέπει νά κατανικήση την άντίστασι τού κοινού. Ή θέλησίς του, πρέπει νά άποδειχθή ισχυρότερη άπό τήν θέλησι τού κοινού, ώστε ή δεύτερη νά ύποκύψη και να ύποταγή.

Όσο πιο συγκροτημένη και πιο ολοκληρωμένη είναι ή προσωπικότης εκείνου προς τον όποιον άπευθύνεται ό προπαγανδιστής, τόσο μεγαλύτερη θά είναι και ή άντίστασις πού θά βρή. Το άτομο σκέπτεται, κρίνει και προσπαθεί με κάθε τρόπο νά διαφυλάξη τήν άνεξαρτησία του. Γι’ αυτό, ή Προπαγάνδα πρός τά άτομα, δηλ. πρός σκεπτόμενα όντα, συναντά μεγάλες δυσκολίες.

 Τό άντίθετο συμβαίνει όταν έχουμε νά κάνουμε μέ τήν άπρόσωπη Μάζα. Τά άτομα πού τήν άποτελούν, έχουν χάσει τήν ικανότητα νά σκέπτονται υπεύθυνα και ανεξάρτητα. «Εχουν «διαλυθεί» μέσα στην ενιαία συλλογική Μαζοψυχή πού όπως είδαμε κατευθύνεται κυρίως από συναισθήματα, πάθη, ένστικτα, και όρμέμφυτα, χωρίς ικανότητα νά συγκρίνη και νά κρίνη, νά σκέπτεται και νά άποφασίζη (Ό Π ρ ο ύ λ γράφει: «Ή νοοτροπία του πολιτισμένου, όταν μετέχει σέ μία Μάζα γίνεται όμοια μέ έκείνην του πρωτόγονου ή του παιδιού».)

O Τζώρτζ Όργουελ  στό  βιβλίο του «1984» περιέγραψε ώς έξης τά άποτελέσματα αύτών τώυ μεθόδων : «Στον κόσμο μας δέν θά υπάρχουν άλλες συγκινήσεις παρά μόνο ό φόβος, ή λύσσα, ό θρίαμβος και ό αυτοεξευτελισμός. «Όλα τά άλλα θά τά καταστρέψουμε. Όλα. Ηδη συντρίβουμε τους τρόπους του σκέπτεσθαι, όσους απόμειναν άπό τήν προεπαναστατική εποχή. Συντρίψαμε πιά τους δεσμούς τής πατρικής, μητρικής και υιικής στρογής, τής φιλίας και του έρωτα. Κανείς δέν μπορεί πιά νά έμπιστευθή τό παιδί του, τον φίλο του, τήν γυναίκα του. Τά παιδιά αφαιρούνται άπό τις γυναίκες αμέσως μόλις γεννιούνται, όπως τ’ αυγά άπό τις κόττες. Δέν θά νπάρχη άλλη πίστις άπό τήν πίστι πρός τό Κόμμα. Ουτε γέλοιο άλλο άπό τον καγχασμό μας πού θά συνοδεύη κάθε ηττημένο εχθρό. Δέν θά υπάρχουν ουτε Τέχνη, ουτε Λογοτεχνία, ουτε ‘Επιστήμη. Δέν θά υπάρχη άσχημο και ώραίο. Αν θέλετε μιά εικόνα τής ζωής, φαντασθήτε ένα τεράστιο πέλμα πού θά συντρίβη τήν μορφή του άνθρωπου γιά πάντα».

Παρ’ όλα αύτά όμως τό άτομο δέν εξαφανίζεται. Γι αύτό, Προπαγάνδα αναγκάσθηκε νά έπεξεργασθή και μία σειρά τεχνασμάτων ώστε όταν δέν εξαφανίζεται τό άτομο, νά τό έξαναγκάζη τουλάχιστον νά ύποτάσσεται και νάσωπαίνη.

 Γιά νά τό έπιτύχη βασίζεται στό ένστικτο της αύτοσυντηρήσεως. Μία εκδήλωση του, είναι ή τάσις κάθε μονάδος, νά άποφεύγη τή σύγκρουσι μέ την ολότητα, μέ τό σύνολο. Μία τέτοια σύγκρουσις, είναι άνιση και συνήθως συνεπάγεται τήν ήττα του εξεγερμένου άτομου. Γι’ αύτό, τό αίσθημα της αυτοσυντηρήσεως τού επιβάλλει τήν «φρόνησι», δηλ. τόν συμβιβασμό και τήν σιωπή. Λίγοι είναι όσοι τολμούν νά έχουν απόψεις πού έρχονται σέ άντίθεσι πρός τά κρατούντα στήν κοινωνία ή στό περιβάλλον τους. Και πάλι, γιά νά τις διακηρύξουν ανοιχτά και να άγωνισθούν ώς τό τέλος γι’ αύτές, πρέπει νά κατανικήσουν προηγουμένως μέσα τους τήν τάσι της συνέσεως, τήν φωνή τού ενστίκτου της αυτοσυντηρήσεως, πού τούς συμβουλεύει νά άποφύγουν τήν σύγκρουσι μέ τούς πολλούς πού είναι και οί ισχυρότεροι.

 Αύτήν τήν τάσι, πού υπάρχει μέσα στον καθένα μας, εκμεταλλεύεται ή Προπαγάνδα γιά νά έπιβληθή στό άτομο. Τό τέχνασμα της συνίσταται στό νά φέρνη τά άτομα σέ μια έστω και τεχνητή άντίθεσι πρός τό σύνολο. Ή άντίθεσις, δέν είναι ανάγκη νά είναι υπαρκτή. Πολλές φορές πρόκειται μόνο για μιά εντύπωση δημιουργημένη άπό την Προπαγάνδα εντύπωση πού προσπαθεί νά θέση το άτομο μπροστά σέ ένα, συχνά ψεύτικο, δίλημμα : «Ή σωπας και σώζεσαι ή συγκρούεσαι μέ τούς ισχυρούς και συντρίβεσαι».

Ένα τέχνασμα, πολύ συνηθισμένο, είναι αύτό πού γίνεται μέ τά ψηφίσματα τών συγκεντρώσεων και τών συνοδοιποριακών οργανώσεων. Μαζεύονται σ ένα θέατρο 500 κάτοικοι τού Πειραιώς και εγκρίνουν ένα ψήφισμα πού λέει: «Σύσσωμος ό λαός τού Πειραιώς απαιτεί κ.λ.π.» Ή 30-40 κάτοικοι ενός συνοικισμού υπογράφουν κάποιο υπόμνημα για…  και τήν άλλη μέρα αναγγέλλεται θριαμβευτικά μέ μεγάλους τίτλους: «Ό λαός της Δάφνης εναντίον…  » ή « οί κάτοικοι τού Αιγάλεω ύπέρ του… ».

Οι εξουσίες επιχειρούν να μετατρέψουν την Μάζα από προσωρινό, σε μόνιμο φαινόμενο. Γι αυτό η προπαγάνδα τους προσπαθεί να επιτύχει την ατροφία του κριτικού πνεύματος, αντικαθιστώντας το από την τυφλή και φανατική πίστη. Ο Αριστοτέλης έλεγε ό,τι “μίμησις σύμφυτος τοίς ανθρώποις έκ παίδων”

Γεώργιος Κ. Γεωργαλάς “Η Προπαγάνδα” Αθήνα 1967