Πνευματική ανεξαρτησία... Φαίδρος Μπαρλάς

Mordillo

Από τότε που η θεομηνία της ομαδικής παραφροσύνης ξέσπασε στον κόσμο – και στον τόπο μας με ιδιαίτερη ένταση – δεν πάψαμε να τ’ ακούμε: «Οι διαννοούμενοι πρέπει να πάρουν μια θέση. Πρέπει να ταχθούν ή μαζί μας ή εναντίον μας».

Ή μαζί μας – ή εναντίον μας! Για τους φανατισμένους μισαλλόδοξους, για τους μαινόμενους «ιδεολόγους», άλλος δρόμος δεν ήταν νοητός. Ούτε μπορούσε το μυαλό τους να καταλάβει τον αστράτευτο άνθρωπο, το αστράτευτο πνεύμα. Έπρεπε, ο καθένας, κάπου να στρατευτεί: Ή μαζί μας – ή εναντίον μας.

Υπάρχουν πολλοί που θαυμάζουν την τωρινή εποχή. Και που ψελλίζουν κάτι θολά κι ακατανόητα, περί ψυχικής αγωνίας, περί της αναζητήσεως του Θεού απ’ τον άνθρωπο, περί σφοδράς εγκυμοσύνης της Υφηλίου, από την οποία κάτι ασφαλώς θα τεχθεί!

Στην πραγματικότητα, δεν πρόκειται για τίποτε άλλο από την αιώνια ανακύκληση των πολιτισμών, που αφού φτάσουν σ’ ένα υψηλό σημείο, ξαναγυρίζουν στη βαρβαρότητα. Ο λαμπρός πνευματικός πολιτισμός, που βρίσκεται η απαρχή του στην Αναγέννηση, φαίνεται ότι πλησιάζει στη δύση του. Και ξαναγυρίζουμε 500 χρόνια πίσω, ξαναγυρίζουμε στην εποχή των φοβερών θρησκευτικών πολέμων, στην εποχή της μισαλλοδοξίας και της αλληλοσφαγής. Θα πήγαινε πολύ να προσδώσουμε τον χαρακτηρισμό της αγωνίας σ’ ότι μόνο ο χαρακτηρισμός της παρακρούσεως θα ταίριαζε.

Και τα θύματα της παρακρούσεως, οι κάθε αποχρώσεως τρελλοί, αρνούνται ν’ αναγνωρίζουν οποιονδήποτε, που δεν είναι ή που δεν έγινε ακόμα τρελλός. Μέσα στη γενικά αυτή σύγχυση, μέσα στην ομαδική παραφροσύνη, είναι «ανάγκη, υποχρέωσις, καθήκον», να προστεθούν, στην ουρά των διαδηλώσεων, και οι πνευματικοί άνθρωποι. Και με το μέσο που διαθέτουν, την πέννα, να βγουν και να διαλαλήσουν πως όχι, η δική μας παραφροσύνη είναι καλή, η δική σας είναι σκάρτη· εμείς είμαστε οι ευλογημένοι τρελλοί του Θεού.

Και οι πνευματικοί άνθρωποι άκουσαν το κάλεσμα του «καθήκοντος», φόρεσαν το χακί του φανατισμού και διαλάλησαν, μ’ όσους τρόπους τους πρόσφερε η συγγραφική δεξιοτεχνία, πως η άλφα τρέλλα είναι που θα σώσει τον κόσμο, ενώ η βήτα θα τον καταστρέψει – και εμπρός, εν ονόματι της ιερής άλφα τρέλλας, εξολοθρεύετε, αδελφοί, τους άλλους τρελλούς, τους τρελλούς της ανίερης βήτα τρέλλας.

Ίσως δε θα έφταναν όλα αυτά ως την άκρη της πέννας, αν δεν ήταν μια φράση που ξαναδιάβασα τώρα τελευταία, μια φράση του Montaigne, αστράφτοντας όλη τη λαμπρότητα, μεταδίδοντας τη μέθη εκείνη της υπερήφανης ψυχής, όταν σε μια εντατική, πυραχτωμένη στιγμή της, βρίσκει την καίρια έκφραση των διαλογισμών της: «Για τους Γιβελίνους είμαι Γουέλφος! Για τους Γουέλφους, είμαι Γιβελίνος»!

Τι μάθημα! Και κάτι παραπάνω από μάθημα: μαστίγιο που κατεβαίνει ορμητικά στο πρόσωπο εκείνων που λησμόνησαν την ύψιστη πνευματική τους υποχρέωση, την αγωνιώδη αναζήτηση της αλήθειας, έξω κι επάνω απ’ όλους τους επίκαιρους φανατισμούς, και τάχθηκαν αλαλάζοντας στην ουρά των δηλώσεων.

«Για τους Γιβελίνους είμαι Γουέλφος! Για τους Γουέλφους, είμαι Γιβελίνος»! ποιος Έλληνας, ή ακόμα ποιος Ευρωπαίος, πνευματικός άνθρωπος, είναι σε θέση σήμερα να πετάξει κατά πρόσωπο των φανατισμών, την υπερήφανη αυτή απολυτρωτική κραυγή; Ποιος είναι σε θέση, συμμαζεύοντας όλες τις δυνάμεις του, να επιχειρήσει το πήδημα πάνω απ’ το πλήθος που αλαλάζει και λυσσάει, το πήδημα που θα τον φέρει στην άπλα της ανοιχτής ατμόσφαιρας, που θα του ανοίξει στο βλέμμα του τους ορίζοντες;

Αν υπήρχε, θα ήταν ο μοναδικός κορυδαλλός που θ’ ανάγγελε στον κόσμο την ελπίδα μιας χαραυγής. Η απουσία του μας δίνει, όσο τίποτε άλλο, το μέτρο της καταπτώσεως, στην οποία βρισκόμαστε.

Ας μη νομιστεί πως η φράση αυτή του Montaigne είναι μια καλή ευκαιρία για τους χλιαρούς, για τους σώφρονες, για τους ουδέτερους. Η φράση αυτή είναι σάλπισμα μάχης! Και μιας μάχης αφάνταστα δύσκολης, που απαιτεί καρτερία ασύγκριτη και αλύγιστο ανδρισμό. Σε μιαν εποχή, που λίγοι τολμάν να είναι τουλάχιστον, τίμια, ξεκαθαρισμένα, αποφασιστικά, Γιβελίνοι – Γιβελίνοι, ή Γουέλφοι –  Γουέλφοι, και γίνονται μ’ ευλυγισία φιδιού, με τους Γουέλφους Γιβελλίνοι, ή με τους Γιβελλίνους Γουέλφοι, αντιστρέφοντας έτσι τον Montaigne – πόσο δύσκολη είναι η συνεχής αυτή άθληση αρετής, που απαιτείται για να είναι κανείς με τους Γιβελλίνους Γουέλφος ή με τους Γουέλφους Γιβελλίνος.

Δεν αντιτάσσεται στο φανατισμό η χλιαρότητα. Αντιτάσσεται ο φανατισμός! Αλλ’ ο φανατισμός της ανεξαρτησίας, που αποκρούει τον κάθε συμβιβασμό, την κάθε πνευματική υποδούλωση, – ο φανατισμός στην απόκρουση του φανατισμού.

Φαίδρος Μπαρλάς, Ν. Εστία, τχ 535. 15/10/1949